Receptura apteczna – relikt przeszłości czy perspektywa leku „na miarę”?

Pacjenci często mają problem z realizacją recept na leki recepturowe, ponieważ nie wszystkie apteki wykonują recepturę apteczną. Biorąc pod uwagę czasochłonny proces przygotowania farmaceutyku i konieczność właściwego przygotowania lokalu, korzyści finansowe z wydania leków recepturowych są niewielkie. Czy mimo to farmaceuci nie zrezygnują z receptury?

Farmaceuta ze względu na zakres świadczonych usług to zawód zaufania publicznego. Ma przede wszystkim służyć pacjentowi i to w szerokim zakresie. Dlatego też receptura apteczna powinna być dostępna w każdej aptece, gdyż daje możliwość dopasowania leku do konkretnych wymogów procesu leczenia.

Leki recepturowe a rola farmaceuty w świetle przepisów prawa

Farmaceuci ze względu na charakter wykonywanej pracy są postrzegani jako wysoko wykwalifikowani fachowcy. Podczas wizyty w aptece, pacjent , oczekuje nie tylko sprzedaży leku, ale również fachowej porady i wsparcia. Na farmaceucie spoczywa m.in. obowiązek zamawiania leków, ich przechowywania, dyspensowania, jak również wykonywania leków recepturowych. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne wprowadziła wiele nowych definicji. Przepisy unormowały pojęcie usługi farmaceutycznej, której wykonawcą jest farmaceuta. W przypadku aptek ogólnodostępnych usługa ta polega na:

• wydawaniu produktów leczniczych i wyrobów medycznych;
• sporządzaniu leku recepturowego w terminie nie dłuższym niż do 48 godzin od złożenia recepty przez pacjenta;
• przygotowywaniu leku recepturowego zawierającego środek odurzający lub oznaczonego „wydać natychmiast” w terminie nie dłuższym niż 4 godziny;
• sporządzaniu leku aptecznego;
• udzielaniu informacji pacjentowi o produktach leczniczych i wyrobach medycznych.

Leki gotowe, recepturowe i apteczne

Zgodnie ze wspomnianą ustawą w aptece dostępne są leki gotowe, recepturowe i apteczne. Definicje tych pojęć zawiera sam dokument:

• lekiem aptecznym jest produkt leczniczy sporządzony w aptece zgodnie z recepturą farmakopealną, przeznaczony do wydania w tej aptece;
• lekiem gotowym nazywany jest produkt leczniczy wprowadzony do obrotu pod określoną nazwą i w określonym opakowaniu;
• lek recepturowy natomiast to produkt leczniczy sporządzony w aptece na podstawie recepty lekarskiej, a w przypadku produktu leczniczego weterynaryjnego, na podstawie recepty wystawionej przez lekarza weterynarii.

Do receptury mogą być wykorzystywane leki gotowe. Praktyka ta stosowana jest np. w przypadku farmaceutyków dla dzieci, gdy gotowe formy leku nie są dostępne w odpowiednich dawkach. Dlatego też w aptekach znajdują się wykazy leków gotowych stosowanych do receptury.

Leki recepturowe i niezgodności – przykłady

Do leków recepturowych można zaliczyć: proszki dzielone i niedzielone, czopki, globulki, pręciki, roztwory, mikstury, zawiesiny, emulsje, maści, kremy, mazidła, krople, mieszanki ziołowe oraz pigułki. W rzeczywistości pacjenci zgłaszają się najczęściej z receptami na maści i płynne formy leków.

Aby realizacja receptury aptecznej była możliwa, konieczne jest spełnienie określonych wymogów lokalowych i dostosowanie pomieszczeń, w których farmaceutyki wykonywane są zgodnie z zasadami dobrej praktyki oraz przy wykorzystaniu substancji recepturowych najwyższej jakości. Mimo to, w trakcie wykonywania leku recepturowego mogą wystąpić niezgodności recepturowe, czyli „nieprzewidziane i niezamierzone zmiany cech fizycznych, chemicznych i farmakologicznych leku recepturowego prowadzące do zmniejszenia, zmiany lub zaniku jego działania leczniczego”.

Niektóre leki recepturowe (jak np. maść salicylowa i maść siarkowa) mają określoną recepturę (skład oraz metodę sporządzania) w farmakopealnych monografiach narodowych. Niweluje to najczęstszą przyczynę niezgodności, a mianowicie błędnego zapisu składu leku.

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne tj. z dnia 30 października 2017 r. (Dz. U. 2017, poz. 2211).
2. R. Jachowicz, Receptura apteczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
3. E. Telejko, K. Winnicka, K. Sosnowska, T. Słodownik, Niezgodności recepturowe, interakcje, homeopatia i homotoksykologia, Akademia Medyczna w Białymstoku, Białystok 2005.